جمعه ۱۰ آذر‌ماه ۱۳۸۵
فاجعه‌ای به نام فارسی بی‌بی‌سی
۱- به طور کلی، بنگاه‌های خبری و مطبوعاتی معتبر، چهار اصل اساسی را در انتشار اخبار و اطلاعات مد نظر قرار می‌دهند: دقت، انصاف، بی‌طرفی و توازن
اما در کنار اين چهار اصل، چيزی به نام «نظام‌نامه تحريريه» (Editorial Guidelines) نيز تدوين می‌شود. هدف از تدوين اين نظام‌نامه، حرفه‌ای کردن کار خبرنگاری و نظم و سامان دادن به آن است.
۲- يکی از فصول اصلی هر نظام‌نامه‌ای، «زبان» است. برای نمونه، اگر ديده باشيد، بی‌بی‌سی فارسی هيچ گاه از واژگانی نظير «تروريست» يا «مبارز» برای اشاره به فلسطينيانی که با اسرائيل می‌جنگند، استفاده نمی‌کند. چرا که اين واژگان بار مثبت يا منفی دارند. بلکه به جای آن‌ها، اصطلاح (غريب) «پيکارجو» را به کار می‌برد که بار معنايی مثبت و منفی ندارد.
مثال ديگر اين خط مشی، پرهيز از واژگانی نظير «شهادت» و «هلاکت» است.
۳- اما با وجود اين دقت وسواس‌گونه در انتخاب واژگان، بخش فارسی بی‌بی‌سی، بدون شک از لحاظ کيفيت زبان و نگارش فارسی، يک سايت غيرحرفه‌ای محسوب می‌شود و اين کاملاً تأسف‌بار است. به بيان ديگر، اگر شيوه نگارش به زبان فارسی در نظام‌نامه بخش فارسی بی‌بی‌سی فراموش نشده باشد، به طرز کاملاً اشتباهی تعريف و تدوين شده است.
۴- بزرگترين اشکال شيوه نگارش و خط الرسم اين سايت، غيبت کلی نيم‌فاصله است. درست است که در Layout استاندارد ويندوز 2000 و XP برای زبان فارسی، اين کاراکتر وجود ندارد؛ اما مگر استاندارد نگارش زبان فارسی را مايکروسافت تعيين می‌کند!؟
۵- به طور واضحی، در موارد زير لازم است که از نيم‌فاصله استفاده شود:
- پيشوندها (پيشوندها) شامل
- پيش‌وند نشانه فعل استمراری (می) مانند «م‍ی‌ماند» «می‌گفتند» و ...
- ساير پيشوندها نظير «پيش» «بی» «هم» «کم» «تک» و غيره در واژگانی نظير «پيش‌بينی» «بی‌نظير» «هم‌عقيده» «کم‌جمعيت» «تک‌حزبی» و مانند آن
- پس‌وندها شامل
- «ها» نشانه جمع مانند ماه‌ها و سال‌ها
- نشانه‌های زمان فعل نظير «ام» «ای» «ايم» «ايد» و «اند» در «آمده‌ام» «آمده‌ای» «آمده‌ايم» «آمده‌ايد» و «آمده‌اند»
- پس‌وندهای ديگری نظير «تر» «ترين» «بان» «گرا» «گانه» «جو» «ساز» «آميز» و ... در واژگانی نظير «گرم‌تر» «عميق‌ترين» «جنگل‌بان» «چپ‌گرا» «بيست‌گانه» «سرنوشت‌ساز» «ابهام‌آميز» و غيره
- واژگان ترکيبی نظير رييس‌جمهور، شبه‌نظامی، روزنامه‌نگار، اصلاح‌طلب، آيت‌الله، نگران‌کننده، تفاهم‌نامه، بين‌المللی، نرم‌افزار و نام‌هايی نظير احمدی‌نژاد، تاج‌زاده، مهدوی‌کيا، محتشمی‌پور، خامنه‌ای، قلعه‌نويی و مانندشان
۶- حال ببينيد که عدم استفاده از نيم‌فاصله، چه فجايعی را به بار آورده است:
- «صلحبانان» (صلحبانان)
- «پياده روها» (پياده‌روها)
- «خنده هامون» (به جای «خنده‌هايمان»)
- «زير هجده ساله ها»
- «خانه هايشان»
اما از همه اين‌ها مهم‌تر، همان جدا شدن «می» از فعل و «ها» از نام، در ابتدا و انتهای خطوط است.
۷- مورد آزاردهنده و کاملاً غيرحرفه‌ای ديگر، نبود رويه يکسان در خصوص حروف «کاف» و «ي» است. به نحوی که مشخص نيست برای جستجو، بايد به از «ک» استفاده کنيم يا «ك» و همچنين «ي» يا «ی»
در سايت روزنامه شرق هم از نيم‌فاصله خبری نبود. اما حداقل يک رويه کاملاً معلوم و واحد داشت و آن هم استفاده از «ك» و «ي» بود. اما در اين زمينه، بی‌بی‌سی فارسی، آش شله‌قلمکاری است که دومی ندارد.
۸- و اما مورد واضح بعدی، استفاده نادرست از کوتيشن و آپوستروف («"» و «'») به جای گيومه است. کاملاً بديهی است که در زبان فارسی، از گيومه باز و گيومه بسته (« و ») براي نقل قول استفاده می‌شود. شايد به اين دليل که در خط فارسی، خط پايه (Base Line) در ميانه حروف و کلمات قرار می‌گيرد. استفاده از کوتيشن (که علامتی متعلق به زبان‌های لاتين است) برای مخاطب فارسی‌زبان کاملاً ناآشنا و نامفهوم است. به ويژه وقتی برای نقل، از علامت‌هايی چون 
و 
استفاده می‌شود، مخاطب فارسی‌زبان کاملاً گيج می‌شود و به هيچ روی متوجه نمی‌شود که منظور، نقل قول است.
۹- بی‌بی‌سی فارسی، از بسياری جهات، سايتی حرفه‌ای است و مخاطب چند ميليونی آن در ماه، نشان از موفقيت قابل توجه آن دارد. اما همين اندک، نشان می‌دهد که از لحاظ زبان و نگارش، نياز به بازنگری و تجديد نظری جدی در مشی خود دارد. ساختار کلی بی‌بی‌سی، ساختاری کند و پاياست، اما صلب و تغييرناپذير نيست.
۱۰- به عنوان يک مخاطب، اين را مايه شرمساری می‌دانم که از لحاظ نگارش، بی‌بی‌سی فارسی، حتی از بسياری وبلاگ‌ها نيز ضعيف‌تر، نادرست‌تر و غيرحرفه‌ای‌تر است. آيا واقعاً نصب کردن نرم‌افزاری مثل Tray Layout و برگزاری چند ساعت کارگاه آموزشی برای کارکنان، اين قدر کار سخت و غيرممکنی است؟ يا اين که دست‌اندرکاران بی‌بی‌سی اطلاعی از ميزان اهميت خط و زبان، در انتقال درست و سريع پيام، آن هم در شبکه جهانی اينترنت ندارند؟
۱۱- اميدوارم برای رسيدن به اين خواسته (تصحيح شيوه نگارش بی‌بی‌سی فارسی) نيازی به امضای تومار يا بمباران ايميلی نباشد. چرا که ايرنا، ايسنا، ايلنا، راديو زمانه، دويچه‌وله و بسياری از سايت‌های ديگر که به نوعی رقيبان بی‌بی‌سی فارسی هستند، اين اصول را کم و بيش رعايت می‌کنند.
به زودی، در بخش دوم اين مطلب، طراحی و کدنويسی اين سايت را نيز نقد خواهم کرد. مشکلاتی که بسياری از دست‌اندرکاران بی‌بی‌سی به آن واقفند، اما به نظر، قرار نيست که برطرف شوند.
یادداشت‌های شما:
اتفاقا من هم انتقاداتی به فجایعی دیگری مثل CNN و Foxnews و Abcnews و Washingtonpost و CBSnews و AbcNews و Independent و حتی؛ ایرنا دارم که انشالله به زودی منتشر می‌کنم.
[ مهدی ] | [شنبه، ۱۱ آذر‌ماه ۱۳۸۵، ۰:۱۵ صبح ]
